Column “Gratis werken in de blijvende armoede” leidt tot Kamervragen

Het is al langere tijd aan de gang. In een reeks gemeenten wordt de Participatiewet misbruikt om mensen in de bijstand gratis te laten werken. Men noemt dat werkervaringsplaatsen creëren. En weet u wat, aan werkervaringsplaatsen zitten geen tijdslimieten. Je kunt mensen “eeuwig” in zo’n situatie laten zitten. Zo wordt de ene werkervaringsplaats op de andere gestapeld, zonder dat er ooit een normaal betaalde baan van komt. Dat kan echt in de jaren lopen. In de ogen van sommige gemeenten heb je nooit genoeg “werkervaring”.

Gemeenten tuigden allerlei constructies op met bv’s, stichtingen en nv’s om maar geld te kunnen verdienen aan mensen in de bijstand.

Het werkt ongeveer als volgt. Je zet een bijstandsgerechtigde aan het werk in een “sociale werkplaats”. Van rijkswege worden de bijstandsuitkeringen grotendeels vergoed en de mensen produceren producten, zonder dat ze er ook maar een beetje beter van worden. Erger nog, ze worden er slechter van, omdat vaak zelfs reiskosten niet worden vergoed. De bijstandsgerechtigden zitten op plaatsen die eigenlijk bedoeld zijn voor (voormalig-)  WSW-ers, zeg maar mensen met een beperking. Daar zitten er nu zo’n 5000 van thuis te wachten op een beschermde baan. Het is gewoon kassa voor een gemeente en misbruik maken van de Participatiewet, vind ik. Want daar was die wet niet voor bedoeld. Die wet was bedoeld om mensen aan het werk te krijgen en niet om er geld aan te verdienen of werkplekken voor arbeidsgehandicapten te verdringen.

Effect is wel dat een gemeente aan mensen in zeer slechte financiële situaties vele-vele duizenden euro’s per jaar verdient. Ga maar na. Als iemand  3 dagen per week werkt bij een “sociale werkplaats” spaart men bij dat bedrijf rond de € 2200,- aan salariskosten uit. Dat komt neer op tenminste zo’n € 26.000,- per jaar. (Een minimumloner kost de werkgever rond de € 19,50 per uur aan salariskosten en verzekeringen). Voor dat bedrag wordt wel productie gemaakt of diensten verleend die wordt verkocht. Het komt ook voor dat men echt betaalde banen wegconcurreert door onder de prijs van een normale ondernemer te gaan zitten. Verdringing dus, op basis van valse concurrentie door de overheid. Let wel, een bijstandsuitkering is amper € 1200,- per maand. Dikke vette winst dus voor de gemeenten.

Bovendien komen uit die productie inkomsten, bovenop de bijstandsuitkering die door de staat grotendeels worden vergoed. Je zorgt er natuurlijk voor dat ze niet meer dan die 24 uur gaan werken, want anders gaan de te verrekenen nettobedragen boven het bedrag dat de bijstandsgerechtigde aan uitkering zou ontvangen. Een uitkering is tenslotte gebaseerd op 70% van het minimumloon, dus maximaal 24 uur per week. Dat wil een gemeente niet hebben, want dan verliest men natuurlijk de aanspraak op vergoedingen vanuit het rijk en ben je de controle over de bijstandsgerechtigde kwijt. Dan is een “eeuwig durende werkervaringsplaats” eigenlijk opeens een gewone baan met bijpassende salarissen en vrijheden. Dat zou wel heel goed en rechtvaardig zijn voor de bijstandsgerechtigden, maar niet goed voor de gemeentekas.

De mensen die dat werk doen blijven in een slechte financiële situatie en blijven onder controle van de sociale dienst. Dus een leuk liefdesleven, ho maar: dat komt je op een huiszoeking en strafkorting te staan. Ieder jaar al je bankafschriften op tafel en een stevige toespraak van een ambtenaar. Steeds bedreigingen met sancties. Ambtenaren lopen je woning in en uit, als ze dat willen, onder het mom huisbezoeken die bekend staan als “tandenborstels tellen”.  Last but not least: men komt niet uit de armoede, die grote gevolgen heeft voor welzijn en gezondheid van hele gezinnen. Wel werken, maar niet uit de armoede komen.

Nieuwe groepen die nu worden aangesproken zijn de vluchtelingen. Onder het mom van taal leren moeten deze mensen schoffelen, schroefjes uitzoeken of simpel productiewerk doen. Tijd voor taal leren is er helemaal niet. Er is ook geen bevoegde leerkracht bij de werkzaamheden en als de productie te laag is krijgt men uitbranders en bedreigingen als een negatieve beoordeling, waardoor gekort kan worden op de uitkering wegens een slechte werkhouding. En ja, vluchtelingen komen vaak uit landen waar verkeerd knipperen met je ogen al tot zware straffen kan leiden. Vluchtelingen zijn daar heel bang voor.

Als kaderlid FNV Uitkeringsgerechtigden sta ik mensen bij. Een tijdje geleden stond ik een vluchtelingengezin bij. Daar wilde de gemeente een vrouw laten werken als “taalproject” van “Team Taal”. Deze vrouw moest gewoon naar school, dat werken zou dat belemmeren. Argument was: tijdens het werken (aan een luidruchtige lopende band) zou ze dan Nederlands kunnen oefenen. Dat was godsonmogelijk, maar ik vroeg door. Stel, vroeg ik, stel dat ze de hele dag Nederlands oefent en geen enkele productie levert, is het dan OK? Het is toch een “taalproject”? Ik wacht al 14 maanden op een antwoord en er loopt daarover zelfs een klachtenprocedure. De vrouw kon godzijdank haar school ongestoord afmaken met een certificaat. Het had heel anders kunnen gaan. Overigens is de vrouw hypotheekdeskundige, die vóór haar vlucht voor oorlog werkte bij een gerenommeerde bank. A total waste of talent zou dat lopende band werk zijn geweest.

Uiteraard moet men zoveel mogelijk werken voor het inkomen. Maar als men dan werkt moet er ook normaal voor worden betaald en geen trucjes worden uitgehaald om mensen te laten werken en er toch niks voor te betalen. De overheid speelt hierbij een voorbeeldgevende rol. Hier geeft ze een heel slecht amoreel voorbeeld. Ik vind het eigenlijk gewoon pervers. Je kunt misbruik van de allerzwaksten in onze samenleving toch niet als verdienmodel blijven zien? En het kan zo ontzettend veel beter. Divosa, de overkoepeling van sociale diensten, pleit al lange tijd voor verandering. Het harde beleid leidt niet tot meer uitstroom uit de bijstand, maar wel tot grote frustratie bij uitkeringsgerechtigden.

Je zou denken dat ambtenaren en gemeenteraadsleden hier tegen in verzet zouden komen. In verzet tegen het kijken naar bijstandsgerechtigden als verdienmodel en niet als hulpvragenden. Maar helaas! Slechts enkele gemeenten verbeterden de laatste tijd hun leven. Rotterdam is zo’n gemeente. Die stopte met, wat het FNV “dwangarbeid” noemt, misbruik van bijstandsgerechtigden. Ik vrees dat gemeenteraadsleden geen idee hebben wat er echt schuilgaat achter de regelingen. Ze zijn zo ingewikkeld gemaakt, puur voor de poen, dat men dat perverse gedrag van hun Colleges niet onderkent. Het is de raadsleden te lastig, te ingewikkeld en er valt niet op te scoren. Tel daarbij op dat de Colleges niet scheutig zijn met duidelijke informatie over hun werkwijze en het plaatje is compleet. Als raadslid sta je een soort van machteloos. Als ambtenaar kun je verschuilen achter “de regels”.

Eigenlijk moet je je daar als politicus diep voor schamen, heel-heel-heel diep. Schamen voor dat eeuwigdurende gratis laten werken in de blijvende armoede.